آشنایی با تاریخچه و نحوه نگهداری ترمه

تمدن چند هزار ساله ایران، میراث ماندگار بسیاری برای مردم این کشور کهن به یادگار گذاشته که مجموعه این میراث، هویت تاریخی و ملی ما را تشکیل می‌دهد. این میراث مظاهر و جلوه‌های متنوع و متعددی دارد که هر یک از آنها به نحوی گذشته درخشان و تمدن باستانی این مرز و بوم را بازگو می‌کند. صنایع‌دستی به عنوان زیر مجموعه هنرهای سنتی ایران از گذشته دور تا به امروز جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ بومی و معنوی سرزمین ما داشته است.

 

در میان هنرهای ایران، بافندگی از زمان‌های بسیار قدیم مقام مخصوصی داشته است. هنر نساجی سنتی از جمله صنایعی است که از قدمت طولانی برخوردار است. از ورود اسلام به ایران تا حاکمیت سلسله صفویه، صنعت بافندگی در ایران همواره سیر متناوبی به خود دید و گهگاهی دچار تنش شد. این صنعت تنها در دوره دیلمیان و سلجوقیان به پیشرفت‌هایی دست پیدا کرد ولیکن در دوره صفویه بود که صنایع‌دستی و به ویژه بافندگی به اوج شکوفایی خود رسید.

 

یکی از بافته‌های ایرانی، ترمه است که در ایران و کشمیر با مهارت فراوان و ذوق و خلاقیت بافته شده و در شهرهای مختلف ایران بخصوص یزد، کرمان و اصفهان به صورت سنتی و مدرن تولید می‌شده است. در زمان‌های قدیم ترمه همانند فرش با دست بافته شده ولی امروزه به صورت نیمه صنعتی بافته می‌شود. ترمه ایران در کل جهان معروف است، به صورتی که هر ترمه دارای شناسنامه بوده و بر روی هر قواره، نام کارخانه، بافنده و سال بافت نیز بافته می‌شود. در مورد زادگاه ترمه بین محققین اختلاف نظر وجود دارد. گروهی بر این عقیده هستند که ترمه ابتدا از کشمیر آغاز و سپس به ایران راه یافته است. اما برخی دیگر معتقدند، ایرانیان مبتکر بافت ترمه بوده‌اند. شواهد نشان می‌دهد، شیوه‌های تولید ترمه کشمیر در رنگ‌آمیزی و نقوش به شدت متأثر از هنر پارچه‌بافی ایرانیان در عصر صفویه بوده و تنها مزیتی که ترمه‌های کشمیری به تولیدات ایرانی داشته‌اند، مرغوبیت در مواد اولیه مورد استفاده بافندگان کشمیری بوده است.

مواد اولیه بافت ترمه از پشم و کرک نوعی بز کوهی در هیمالیا بوده که در ارتفاعات ۳ هزار متری هیمالیا می‌زیسته است و چون در آن دوران ایرانیان در تهیه این نوع کرک با مشکل مواجه می‌شدند به اجبار از پشم بهره گرفتند. ترمه ایرانی پارچه‌ای ظریف و گران‌بهاست، که امروزه از کرک، پشم و یا ابریشم طبیعی و با بهره‌گیری از نخ ویسکوز (ابریشم مصنوعی) مورد استفاده قرار می‌گیرد. طرح‌های این پارچه اصیل و سنتی بوده و به کمک دستگاه‌های بافندگی از نوع ساده یا ژاکارد بافته می‌شود. جنس تار به کار رفته در این پارچه، پلی‌استر و جنس پود ابریشم است، به نحوی که پود در پشت ‌پارچه به صورت متراکم قابل مشاهده است. نخ‌ها با رنگ‌های گیاهی و مواد طبیعی و بیشتر به رنگ‌های عنابی، قرمز روشن، سبز، نارنجی و سیاه است. طرح‌هایی که در ترمه بیشتر کاربرد دارد بته‌جقه، بته‌خرقه، شاخ گوزنی، بته بادامی، بته سروی، راه راه، امیری و… هستند. پارچه ترمه به سبب بافت متراکم از مقاومت نسبی مطلوبی برخوردار است و از آن به عنوان پرده ، بقچه، رومیزی، جانماز، تزیین انواع لباس، کیف و پشتی و… بهره می‌گیرند. از انواع ترمه‌های ایران و کشمیر، شال راه‌راه، شال چارقد، شال محرمات، شال زمردی، شال امیری، شال اتابکی، شال یزد، شال کرمان است. فرآورده‌های نساجی سنتی در ایران از دیرباز همواره بخشی از نیازهای مصرفی و هنری جامعه ما را تامین کرده است. این هنر محملی برای میراث فرهنگی و هنری این مرز و بوم است که ریشه در اعتقادات مذهبی و باورهای قومی و خلاقیت استادکاران ایرانی دارد.

 

شستن پارچه‌های گران قیمت و قدیمی:

– پارچه ترمه به سبب بافت منحصر به فرد خود و به دلیل تراکم زیاد پودهایش از یک مقاومت نسبی مطلوب برخوردار است. با این وجود، نور و رطوبت از مهمترین عوامل آسیب ترمه هستند، چرا که قسمت‌های سیاه آن در برابر نور و حرارت حساس‌تر از بقیه قسمت‌ها بوده و به راحتی آن‌ها را جذب می‌کند.

– تا آنجا که ممکن است از شست و شوی پارچه گران‌قیمت دست‌دوزی شده ترمه یا مخمل خودداری کنید.

– برای شست وشوی پارچه‌های دست‌دوزی حتماً باید از ثبات رنگ نخ‌ها و یا خود پارچه اطمینان حاصل کنید. برای این کار یک پارچه نخی سفید رنگ را مرطوب کرده، به آرامی ‌به پشت پارچه یا دوخت بکشید، در صورتی که رنگ پارچه و نخ کار ثابت بود اثری روی پارچه سفید نمی‌گذارد، در غیر این صورت از شستن آن صرف نظر کنید.

– برای شست وشوی دست دوزی‌ها هرگز آنها را چنگ نزنید و از مواد پاک کننده مانند آب ژاول ، کلر و دیگر مواد سفیدکننده استفاده نکنید.

 

 

– اغلب پرده‌ها، رومیزی و تابلوهایی که در آنها دوخت‌های سنتی به کار رفته است به مرور ایام گرد و غبار می‌گیرند که این امر از جلوه کار کم می‌کند. برای تمیز کردن این پارچه‌ها ابتدا پارچه موردنظر را در هوای آزاد آویزان کرده، به آرامی ‌ضرباتی با چوب به پشت آن بزنید تا گرد و غبار موجود از آن کاملاً زدوده شود، سپس پارچه را بدون آنکه مچاله یا تا کنید در آب ولرم فرو ببرید، این عمل را تا آنجا ادامه دهید که آب تمیز و صافی از آن خارج شود. بعد آن را درون حوله‌ای لوله کنید تا آب اضافی‌ آن خوب گرفته شود. اگر لازم باشد از دو یا سه حوله می‌توانید برای این کار استفاده کنید، سپس پارچه را درمعرض هوای آزاد قرار دهید تا خشک شود.

 

منبع:robinava.com